Y Cyfnod Silwraidd

(443 – 419 miliwn o flynyddoedd yn ôl)

Y stori fawr . . .

Ar ddechrau’r cyfnod hwn mewn hanes daearegol, roedd y tiroedd a fyddai’n dod yn gyfarwydd fel Cymru a Lloegr yn y pen draw yn gorwedd o fewn rhan ddwyreiniol cyfandir fach rydym yn galw ‘Afalonia’ arni. Roedd yn gorwedd ymhell i’r de o’r Cyhydedd, wedi’i gwahanu oddi wrth gyfandir fawr ‘Lawrensia’ i’r gogledd ohoni gan gefnfor rydym yn galw ‘lapetws’ arno. Roedd yr Alban yn rhan o’r gyfandir fwy gogleddol hon ynghyd â’r Ynys Las a llawer o Ogledd America.

Yn ystod y cyfnod Silwraidd, gwrthdrawodd Dwyrain Afalonia â Baltica i ffurfio cyfandir fwy rydym yn galw ‘Lawrwsia’ arni.

Gwnaeth y gwrthdrawiad hwn beri i gadwyn enfawr o fynyddoedd gael eu codi wrth i’r ddau ddarn o dir angori. Mae daearegwyr yn cyfeirio at y cyfnod hwn o greu mynyddoedd fel yr ‘Orogeni Caledonaidd’. Mae mynyddoedd gogledd Cymru, Ardaloedd Llynnoedd Lloegr a’r Alban gyfoes oll yn ‘wreiddiau’ erydedig i’r hyn a fu’n gyn gadwyn o fynyddoedd. Cyfeirir at y rhain erbyn hyn fel y ‘Mynyddoedd Caledonaidd’ ac mae’n bosibl y gallai’r rhain fod wedi bod yr un mor fawr â mynyddoedd yr Himalaya.

Etifeddiaeth y creigiau . . .

Mae creigiau o’r oes hon i’w cael yn ardal orllewinol y Geoparc. Cerrig llaid, cerrig silt a thywodfeini yw’r rhain yn bennaf a chafodd rhai o’r rhain eu dyddodi mewn dŵr dwfn ar y silff gyfandirol. Cafodd eraill eu dyddodi mewn dŵr bas fel y mae’r crychnodau a gadwyd ynddynt yn eu hawgrymu.

Mae gwely creigiog Ceunant Sawdde y mae ffordd A4069 o Langadog i Frynaman yn ei ddilyn yn cynnig cyfle da i weld yr olyniaeth hon o greigiau sydd oll yn goleddfu’n serth i’r de-ddwyrain yn yr ardal hon.

 

Haenau creigiau	Disgrifiad	Trwch yn fras
Carreg Laid Rhaglan	Cerrig llaid/cerrig silt a rhai tywodfeini	1100m
Carreg Laid Temeside	Cerrig silt lleidiog gyda rhai tywodfeini	Hyd at 50m
Llechfeini	Tywodfeini	15 hyd at 35m
Cae’r Mynach	Cerrig llaid, cerrig silt a thywodfeini	155 hyd at 260m
Ffibiwa	Cerrig llaid	40 hyd at 170m
Trichrug	Tywodfeini lleidiog	Hyd at  20m
Tywodfaen Mynydd Myddfai	Tywodfeini gyda rhai clymfeini	Hyd at  30m
Aberedw	Cerrig silt a thywodfeini lleidiog	Hyd at 80m
Hafod Fawr	Cerrig llaid, cerrig silt a thywodfeini	Hyd at 710m
Cwm Craig Ddu	Cerrig llaid, cerrig silt a thywodfeini	70 hyd at 425m
Irfon	Cerrig llaid a cherrig silt	Hyd at  120m
Fferm Halfway	Cerrig llaid, cerrig silt a thywodfeini	Hyd at 105m
Tywodfaen Sawdde	Cerrig llaid, cerrig silt a thywodfeini	Hyd at 660m
Tirabad	Cerrig llaid, cerrig silt a thywodfeini	Hyd at 740m
Llangammarch	Cerrig llaid a cherrig silt	Hyd at  500m
Cerrig llaid Llanfair-ym-Muallt	Cerrig llaid	Hyd at 260m
Cerrig	Cerrig llaid, cerrig silt a thywodfeini	750m
Derwyddon	Tywodfeini	25 hyd at 75m
Tywodfaen Cefngarreg	Tywodfeini gyda cherrig llaid	Hyd at 400m
Trefawr	Cerrig llaid	Hyd at 200m
Crychan	Tywodfeini	Hyd at 170m
Bronydd	Cerrig llaid	Hyd at 275m
Chwefri	Cerrig llaid a thywodfeini	Hyd at 750m
Tŷ Garth	Cerrig llaid a thywodfeini	Hyd at 90m
Tywodfaen Cwm Clyd	Tywodfeini	Hyd at 10m

Ewch i’r Llinell Amser Silwraidd.

Beth sydd mewn enw?

Daw enw’r cyfnod daearegol hwn o lwyth y Silwriaid y daeth y Rhufeiniad a oedd yn gorchfygu ar eu traws yn byw mewn rhannau mawr o dde Cymru. Mae enw Llanymddyfri hefyd yn gyfarwydd i ddaearegwyr o amgylch y byd gan fod y dref wedi rhoi ei henw i greigiau Silwraidd o oes benodol ym mhedwar ban byd.

mae’r rhan hon o’r wefan yn parhau i gael ei datblygu – bydd modd gweld ffotograff o Chwarel Las yng Ngheunant Sawdde, yn dangos crychnodau, yma yn fuan